De woningnood in Nederland is al jaren onderwerp van gesprek. Vooral de vraag wie recht heeft op een sociale huurwoning roept veel discussie op.
In die discussie zorgt de gemeente Amsterdam opnieuw voor ophef. Wethouder Zita Pels (GroenLinks), die over volkshuisvesting gaat, heeft laten weten dat statushouders in sommige gevallen toch voorrang blijven krijgen.
En dat terwijl er een nieuwe wet is aangenomen die dit juist wil beperken. De aanleiding is de goedkeuring van een nieuwe asiel- en woningwet door de Tweede Kamer.
In die wet staat dat mensen met een verblijfsvergunning – de zogenoemde statushouders – niet langer standaard voorrang mogen krijgen bij het toewijzen van een sociale huurwoning.
Tot nu toe moesten gemeenten jaarlijks een vastgesteld aantal statushouders huisvesten, vaak met voorrang.
Dat systeem leidde de afgelopen jaren tot veel onvrede. Veel woningzoekenden die al jarenlang op een wachtlijst staan, voelden zich aan de kant geschoven.
Ook verschillende politieke partijen en belangenorganisaties spraken zich daar fel tegen uit. Zij vinden dat het bijdraagt aan de druk op de woningmarkt en dat het leidt tot oneerlijke situaties.
Toch wil Amsterdam op dit punt niet zomaar van beleid veranderen. Wethouder Pels stelt dat het belangrijk blijft om statushouders snel een plek te geven.
“Zolang gemeenten verantwoordelijk blijven voor hun huisvesting, kunnen we het ons niet veroorloven om ze te laten wachten,” zegt ze.
Volgens haar is dit niet alleen een kwestie van medemenselijkheid, maar ook van noodzaak. Wanneer statushouders geen woning krijgen, blijven ze in opvanglocaties zitten.
Dat zorgt weer voor problemen verderop in de opvangketen. Er ontstaat dan een tekort aan plekken voor nieuwe asielzoekers, met alle gevolgen van dien.
De wet zegt dat voorrang niet meer mag, maar hoe streng dit verbod wordt toegepast, is nog niet helemaal duidelijk.
Gemeenten lijken namelijk toch ruimte te hebben voor uitzonderingen, als die goed zijn onderbouwd. Zo kan een gemeente bijvoorbeeld stellen dat snelle huisvesting nodig is om de opvanglocaties te ontlasten.
Wethouder Pels maakt gebruik van die ruimte. Ze vindt het oneerlijk dat gemeenten nog wel de verantwoordelijkheid dragen, maar niet meer de vrijheid zouden krijgen om te bepalen hoe ze dat organiseren.
“Het kan niet zo zijn dat je ons opdraagt mensen te huisvesten, maar tegelijkertijd de middelen ontneemt om dat mogelijk te maken,” aldus Pels.
Die uitleg valt niet bij iedereen in goede aarde. Op sociale media reageren veel woningzoekenden boos. Zij begrijpen niet waarom mensen die soms al meer dan tien jaar wachten, weer achteraan moeten sluiten.
In Amsterdam loopt de gemiddelde wachttijd voor een sociale huurwoning inmiddels op tot ruim 14 jaar. Het idee dat nieuwkomers alsnog voorrang krijgen, zorgt voor frustratie en onbegrip.
Kritiek komt niet alleen van inwoners, maar ook vanuit de landelijke politiek. Vooral rechtse partijen vinden dat gemeenten zich aan de nieuwe wet moeten houden.
Zij waarschuwen dat het vertrouwen van burgers verder onder druk komt te staan als de regels niet overal hetzelfde worden toegepast.
Toch is de situatie ingewikkelder dan het lijkt. Gemeenten krijgen elk jaar een officiële taak vanuit het Rijk om een bepaald aantal statushouders te huisvesten.
Doen ze dat niet, dan kunnen ze boetes krijgen of in juridische problemen raken. En wanneer deze mensen niet doorstromen vanuit asielzoekerscentra, raken die vol. Dat leidt op zijn beurt tot extra druk op andere opvanglocaties.
Volgens wethouder Pels is het dan ook geen luxe om statushouders snel onder te brengen, maar een manier om het systeem draaiende te houden. “Zonder woningen geen doorstroom, en zonder doorstroom loopt alles vast,” stelt ze.
De situatie in Amsterdam laat goed zien hoe moeilijk het voor gemeenten is om landelijke regels in de praktijk uit te voeren.
Ze moeten zich houden aan wetgeving, maar ook rekening houden met praktische problemen en maatschappelijke druk.
Amsterdam is waarschijnlijk niet de enige gemeente die gaat zoeken naar creatieve oplossingen binnen de ruimte die de wet nog toelaat.
Ondertussen wordt het debat over dit onderwerp steeds feller. Waar de ene kant pleit voor solidariteit en opvang, vraagt de andere kant juist om eerlijkheid en gelijke behandeling voor alle woningzoekenden. De grote vraag blijft: wie heeft er recht op voorrang als er zoveel schaarste is?
Duidelijk is in elk geval dat het echte probleem niet ligt bij individuele groepen, maar bij het grote tekort aan betaalbare woningen.
Zolang dat niet wordt opgelost, zullen er keuzes gemaakt moeten worden. En die keuzes zullen – hoe je het ook wendt of keert – altijd ergens pijn doen.
